Criminelen passen zich razendsnel aan de nieuwe realiteit aan, die zich ontvouwt door de coronapandemie. Hoewel ook de onderwereld in eerste instantie hard getroffen werd door gesloten grenzen, het stilgevallen transportverkeer en afgelaste drugsfeesten, waarschuwen internationale politie- en opsporingsdiensten voor een nieuwe golf van criminaliteit. Eind maart sloeg Europol alarm over de grootschalige illegale handel in al dan niet nagemaakte medische goederen en over diefstal uit ziekenhuizen.
Bevoorradingsketens vliegensvlug aanpassen
„Sommige netwerken liggen helemaal stil, tegelijk zien we dat bendes hun bevoorradingsketens vliegensvlug aanpassen aan de veranderende vraag op de markt”, zegt Mark Shaw, directeur van de organisatie Global Initiative against Transnational Crime telefonisch vanuit Wenen. De onderzoeker denkt dat vooral beter georganiseerde criminelen met allerlei innovaties zullen komen om hun business ook in crisistijd voort te zetten, en tegelijk iedere kans zullen aangrijpen om die uit te breiden. „Aanpassingsvermogen is voor criminelen altijd belangrijk, maar nu is die eigenschap van levensbelang.” Zo verwacht hij een toename in drugsleveranties via koeriers, per post of zelfs met drones. Ook zullen criminelen proberen mensen die hun baan zijn verloren te rekruteren.
Om de trend te keren zijn goed gecoördineerde, grensoverschrijdende politieacties noodzakelijk, zegt Shaw. Dat is in normale tijden al ingewikkeld, maar juist door de coronacrisis dreigt de reactie van staten nog gefragmenteerder te raken. Daarbij, benadrukt Shaw, zijn niet alle landen even happig om mee te werken aan opsporing. Ook corrupte functionarissen slaan nu hun slag.
Kansen om snel geld te verdienen
Straatcriminaliteit en inbraken mogen door thuisisolatie aanzienlijk zijn afgenomen, diefstal is dat zeker niet. „De uitbraak van het coronavirus biedt criminelen kansen om snel geld te verdienen, door de grote vraag naar producten voor persoonlijke bescherming en hygiëne uit te buiten”, waarschuwde Interpol onlangs. De wereldwijde schaarste van medische artikelen heeft geleid tot een golf van diefstallen: van mondkapjes en testkits, tot medicijnen en beademingsapparatuur uit loodsen, ziekenhuizen en laboratoria. Zo roofden dieven in Keulen 50.000 mondkapjes uit een ziekenhuis, verdween op een vliegveld in Nairobi een partij van 6 miljoen mondkapjes. De staat New York beloofde extra agenten vrij te maken om diefstal uit ziekenhuizen aan te pakken. Daarnaast zien politie en medisch personeel een wildgroei aan, soms gevaarlijke, namaakartikelen en nep medicijnen. Dit toont „de totale onverschilligheid voor het welzijn of de levens van mensen”, zegt secretaris-generaal Jürgen Stock van Interpol.
Stilgevallen evenementen en feesten zorgen ervoor dat drugsbendes en dealers naarstig zoeken naar alternatieve bezorging aan elkaar of, via online bestellingen, bij de consument thuis. „De interessantste reactie die we kunnen verwachten, is de toename in het gebruik van drones, onderzeeërs en onbemande platforms”, schreef veiligheidsanalist Vanda Felbab-Brown van het Brookings Institute in een artikel.
Geen fysieke grenzen voor cybercriminelen
Fysieke grenzen waren al nooit een obstakel voor digitale criminelen, maar nu burgers massaal thuiszitten, lijken hun kansen ongekend. Via phishing, online fraude en de verkoop van al dan niet nagemaakte antivirusmiddelen spelen criminelen in op de angsten van bezorgde consumenten. Via e-mails met gezondheidswaarschuwingen of nepacties vindt malware gemakkelijk zijn weg naar persoonlijke en financiële gegevens op computers. Vooral ouderen die minder digitaal zijn, maar nu wel meer online, vormen een makkelijk doelwit.
Om al die criminelen te voorzien, is er op het dark web een levendige handel in virusgerelateerde phishing-methodes ontstaan, signaleerde website Digital Shadows. Zo bieden Russische internetcriminelen malware aan, ingenieus verpakt in een kopie van de wereldkaart van het gerenommeerde Johns Hopkins Institute waarop de virusverspreiding te volgen is. Wie op die kaart klikt, laat een virus zijn computer binnen. Startprijs voor het pakket: 200 dollar.
Nu scholen zijn gesloten, roepen instanties ouders op waakzaam te zijn voor digitale (seksuele) uitbuiting van kinderen.
Het Nederlandse OM waarschuwde onlangs voor zogeheten ‘CEO-fraude’, waarbij medewerkers van bedrijven via nepmailtjes, schijnbaar afkomstig van hun baas, wordt gevraagd om een bijdrage om het bedrijf te redden.
Kartels en maffia
Vooral in landen met zwakke staatsstructuren en geïnstitutionaliseerde corruptie liggen kansen voor de georganiseerde misdaad. Bendes infiltreren bij instanties, wurmen zich tussen inkoopprocessen van medische goederen of springen in het gat dat overheden laten liggen in de bestrijding van de economische gevolgen van de crisis. Zo legden Braziliaanse drugskartels burgers in de favela’s strenge restricties op om de verspreiding van het virus te remmen. Ontbrekend toezicht van politie en leger, die overbelast zijn, zorgt daarnaast in sommige landen voor een piek in misdaadcijfers. Zo registreerde Mexico – waar president Obrador recent nog in opspraak kwam toen hij in weerwil van hygiëneregels de moeder van misdaadkoning El Chapo de hand schudde – in maart het hoogste aantal moorden per maand sinds 1997.
Transparency International waarschuwde begin april voor de dodelijke combinatie van corona en corruptie in landen waar de zorgsector al vrijwel helemaal is uitgehold als gevolg van armoede en criminaliteit. Ook leidt noodwetgeving in veel landen tot minder toezicht op de uitgave van publieke middelen.
Bron: NRC
Schrijver: Eva Cukier